DÜNYANIN EN ESKİ liderlerinden biri olan 89 yaşındaki Kamerun Cumhurbaşkanı Paul Biya, devlet başkanı olarak 40. yılını kutladı. Biya 1982'de göreve başladı. Afrika'da en uzun süre hizmet veren ikinci lider. Birincilik, 1979'dan beri iktidarda olan Ekvator Ginesi'nden Teodoro Obiang Nguema’ya ait.

Kamerun, Biya'nın sert yönetimi altında uzun bir siyasi istikrar dönemi yaşadı. Ancak bu istikrar son yıllarda ülkenin Güney-Batı ve Kuzey-Batı bölgesinde Anglofon isyanın patlak vermesi ve Nijerya'dan Boko Haram üyelerinin saldırıları nedeniyle çözülmüş durumda. Yönetim ve iktidar geçişini sağlaması için Biya'ya yönelik iç baskılar da zorlayıcı düzeyde.

Ancak Biya, mevcut yedinci görev süresinin bitiş tarihi olan 2025'te iktidardan çekilme konusunda henüz karar vermiş değil.

Peki Biya'nın iktidardaki uzun ömrünün nedeni ne ve Kamerun neden geçiş sürecini gerçekleştiremiyor?

Parlak bir başlangıç

Biya, 1960'tan 1982'ye kadar Kamerun Cumhurbaşkanı olan Ahmadou Ahidjo'nun sürpriz istifasının ardından göreve geldi. Ahidjo, ekonomik kriz ve yaygın yolsuzlukla mücadele etmişti. Tek partili bir devleti ve gücün başkanlık etrafında istisnai bir şekilde merkezileştirilmesini yönetmişti.

Biya 1982'de cumhurbaşkanı olduğunda, Kamerun'da demokrasi, temel insan hakları ve ekonomik ilerlemeyi kapsayan bir siyasi liberalleşme programı vadetti.

Bir süre bu hedeflerin bazılarına ulaşmak için çalıştı. Yaptığı “yeni anlaşma” ile ülkede siyasi istikrar, birlik ve nispi bir ekonomik dönüşüm sağladı. Hatta bir dönem için sert polis devleti uygulamasında bir gevşeme yaşandı.

Ancak 1990'ların sonlarına gelindiğinde, siyasi liberalleşme, mali disiplin ve hükümetin hesap verebilirliği kademeli olarak durdu. Bu, Cumhuriyet Muhafızlarının 1984 kanlı darbe girişiminden sonra oldu.

Biya, siyasi uzlaşmaya giderek daha az müsamaha göstermeye başladı. Önce Ahidjo'nun iktidar partisi içindeki fraksiyonunu tasfiye etti. Böylece liderliğine yönelik olarak parti içinden veya dışından yükselebilecek herhangi bir meydan okumayı ortadan kaldırdı. Ancak, 1990'da dış baskı altında, çok partili sistemi kabul etti.

Ancak bu sitemin içi yavaş yavaş ve sistematik olarak boşaltıldı. Biya'yı son 40 yıldır görevde tutan monolitik bir sistem yaratıldı.

Biya'nın dayanma gücü

Kamerun siyasetine uzun süredir Biya'nın Kamerun Halkının Demokratik Hareketi (Rassemblement Démocratique du Peuple Camerounaise- RDPC) hakim. Parti, Kamerun Ulusal Birliği Partisi’nin 1985'te yeniden örgütlenmiş hali. Kamerun Ulusal Birliği, ülkede 1966'dan 1985’e kadar hakim parti konumundaydı. Siyasi alanın resmi olarak çok partili yapıya açılmasından sonra, parti yavaş yavaş zayıfladı.

Çok partili dönemde ülkede siyasi parti kurumsallaşması konusunda tam bir başarısızlık yaşandı. Yüzlerce küçük parti mantar gibi çoğaldı. Bugüne kadar 300 tanesinin Cumhurbaşkanı Biya tarafından gizlice finanse edildiği ve kontrol edildiği iddia ediliyor. Siyasi partiler siyaset alanında siyasi güçler arasındaki demokratik rekabeti sağlarlar. Ancak Kamerun’da, meşru siyasi muhalefeti zayıflattı.

Birleşik ve konsolide bir muhalefetin yokluğu, hakim bir parti sisteminin sağlamlaşmasına olanak sağladı. Bugün iktidar partisi hem Ulusal Meclis'te hem de Senato'da (70 koltuğun 63'ü) baskın bir çoğunluğa sahip. Bu, sistem içerisinde gerçek bir kontrol ve denge imkanını aşındırıyor.

Parti ayrıca, seçim avantajı için seçim çevre sınırlarını yeniden çizmek ve zaferi genişleterek çoğunluğu pekiştirmek için düpedüz hile yapmak gibi seçim mekanizmalarını kullanıyor.

Seçimler, Biya'nın kaybetme ihtimali olmadan katıldığı prosedürel bir koşu yarıştan biraz daha fazlası haline geldi.

Örneğin 2004'te Biya oyların % 70,9'unu alarak kazandı. 2008 anayasa değişikliği ile görev sürelerinin kaldırılmasının ardından, 2011 yılında oyların %78'ini alarak yeniden seçildi. 2018'de rakibi, muhalefet lideri Maurice Kamto'ya karşı %71,28 oy aldı.

Biya, yalnızca emirlerini yerine getirmekle kalmayan, aynı zamanda onu minimum muhalefetle iktidarda tutan ve rant peşinde koşan bir siyasi sınıfın oluşumuna yol açtı. Kamerun, Afrika'nın önde gelen kereste ihracatçısı ve dünyanın en büyük beşinci kakao üreticisi. Ülke, aşırı yoksulluğu ve az gelişmişliği azaltmak için yeterli kaynağa sahip olsa bile, gelirler, siyasi olarak oluşturulan kayırmacı bir ağı sürdürmek için kullanılıyor.

Ülkede, Biya'ya biat ve sadakat üzerine kurulu bir siyasi düzlem mevcut. Biya ayrıca yönetimde, askeri- güvenlik teşkilatlarında ve kamu hizmetlerinde üst düzey pozisyonlara kendi güney etnik grubundan insanları yerleştiriyor. En önemlisi, düzenli ordunun kendisine karşı hareket etmesini önlemek üzere, yüksek eğitimli bir askeri komando birimi olan Hızlı Müdahale Taburu'nu ayakta tutuyor.

Ülkede Anglofon çatışması, Biya'nın dikkatleri siyasi sitemdeki sorunlar yerine başka yöne çevirmesine de olanak sağladı. Şiddetli çatışmalar, ülkenin İngilizce konuşan, ayrılıkçı bölgelerinde bir iç savaşın başlamasına ve binlerce kişinin ölümüne neden oldu. Biya, Fransa ve son zamanlarda Rusya kaynaklı siyasi desteği arkasına alarak, çatışmayı yerel otoritesini güçlendirmek ve uluslararası eleştirileri bastırmak için kullanıyor.

Biya’yı iktidarda tutan diğer bir faktör de ülkede iktidarın merkezileşmesi ve merkezde yoğunlaşması. Başkanın onayı olmadan önemli hiçbir şey yapılamaz. Yargı da dahil olmak üzere, hükümetin veya devletin her birimi polis çemberiyle korunur. Yargıçlar doğrudan cumhurbaşkanı tarafından atanır. Basitçe söylemek gerekirse, kamusal yaşamın Biya rejimi tarafından dokunulmamış hiçbir noktası yoktur.

Biya sonrası dönemi düşünmek

Başkanın görev süresi 2025'te sona eriyor ve bu tarihte 92 yaşında olacak. Sahneden çekilme emaresi göstermese de artık Biya sonrası dönem konuşulmaya başladı.

İktidar partisinin 2011'den bu yana parti kongresi düzenlememesi geçiş tartışmalarını körüklese de parti içinde periyodik olarak yeniden yapılanma yaşanıyor. Başkan partideki periyodik yenilenmeyi, iktidarına yönelik katkıları ödüllendirmek ve potansiyel tehditleri de kontrol etmek için kullandı.

Biya'nın yönetimi uzun süredir devam ediyor. Uzun ömürlülüğü, sert güce ve politik taktiklere dayanıyor. Ne yazık ki, asıl maliyet, ancak bir nöbet değişimi ve siyasi yenilenme yoluyla iyileştirilebilecek yaralardan uzun süredir muzdarip olan ülkenin demokrasisine oluyor. Ve bu değişim, artık önüne geçmek için Biya'nın bile fazla bir şey yapamayacağı bir değişim.


Bu yazı The Conversation’da, 28 Kasım 2022 tarihinde “Paul Biya has been Cameroon’s president for 40 years – and he might win office yet again” başlığıyla yayınlandı. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.