XI JINPING yönetimindeki Çin Komünist Partisi, Çin tarihindeki en iddialı polis devletini inşa ediyor. Bu devlet, gündelik yaşamın tüm alanlarında nizamı sağlamak ve ideolojik açıdan tek tipleşmeyi mümkün kılmak için gereken tüm kanuni yetkilere ve gözetleme araçlarına sahip. Temel kanunların uygulanmasına, bilhassa Çin'in idari ceza sistemi sayesinde özel bir önem veriliyor: Fiziksel gözaltı da dahil olmak üzere, mahkeme duruşması ya da hakim kararı olmaksızın polis tarafından uygulanabilen geniş bir yaptırım çeşitliliği mevcut. Bu sistem, ancak daha ağır biçimlerde işlendiğinde suç sayılabilecek eylemleri kapsıyor. Kökleri antik çağlara uzanıyor. İmparatorluk döneminde yetkililer, yasadışılık kapsamına girmeyen "sakıncalı davranışları" cezalandırabiliyordu.

Yakın zamanda Ulusal Halk Kongresi'nin (NPC) web sitesinde Çin'in Kamu Güvenliği İdaresi Cezalar Kanunu'nun gözden geçirilmiş bir versiyonu kamuoyunun görüşüne açıldı ve 17 yıl önce çıkarılan bir kanun güncellendi. Yasa polise pek çok yeni yetki veriyor. Kanundaki bazı maddeler alışılmışın dışında içeriğe sahip. 

Mesela 34. Madde, bir dizi idari düzeyde işlenen siyasi kabahatleri düzenliyor. Çin halkının "manevi şahsiyetine zarar veren" ya da "duygularını inciten" söz ve eylemler için polise, para cezası verme ya da 15 güne kadar gözaltında tutma yetkisi veriyor. Madde, siyasi düşünce suçlarını mahkemede cezalandırılabilir hale getiren ve geçtiğimiz yıllarda kabul edilen yasalardan esinleniyor. Kamuoyunda geniş yankı uyandıran bu idari düzeydeki yasa önerisi, rütbeli polislerin sadece vatanseverlik karşıtı eylemleri değil, aynı zamanda halkı rahatsız ettiğini düşündükleri kıyafet ya da sembolleri ve partinin onayladığı kahramanlara ve şehitlere hakareti de cezalandırmalarına olanak tanıyor.

Cezalandırılanlar mukavemet gösterecek olurlarsa, bunun bedelini ödemek zorunda kalabilirler. Mevcut yasa, polisin görevini yapmasını engelleyen kişileri cezalandırırken, yeni taslak sadece polise görevi sırasında hakaret etmeyi ya da sözlü tacizde bulunmayı da suç kapsamına alıyor. Taslağın 120. Maddesi, "inkar edilemez deliller" içeren bazı davaların tek bir memur tarafından karara bağlanmasına izin veriyor. Bu yeni yetkileri dengelemek içinse ceza infaz memurlarının iç disiplin kurallarına ve yolsuzlukla mücadele müfettişlerinin denetimine tabi olacağı vurgulanıyor. 

Revize edilen yasa, kitleleri memnun edecek bir havaya sahip. Birçok madde kamuoyunda infial uyandıran haberlere cevap niteliğinde. Manşetlerde saadet zincirleri ve yüksek binalardan atılan nesnelere ilişkin hükümler var. Dikkat çekici derecede ayrıntılı bir madde, bir halk otobüsünün direksiyonunu şoförden alan kişilere yaptırım uyguluyor. Bu anti-sosyal eylem geçtiğimiz birkaç yıl içinde birden fazla kez videoya çekilip ve geniş çapta paylaşıldı.

Viral haberlere ilişkin tek gönderme bu değil. Halkın duygularını inciten kıyafetlerle ilgili ifadelere yer veren yetkililer, kıyafet sansürü konusunda yakın geçmişte yaşanan tartışmaları yeniden gündeme getiriyor. Aslında yeni madde, geçen yıl doğudaki Suzhou kentinde Japon kimonosu giyerek selfie çektiği için genç bir kadını geçici olarak gözaltına alan polise geriye dönük destek sunuyor. Bu sert tepki Japonya'dan nefret eden milliyetçileri sevindirirken liberal internet kullanıcılarını dehşete düşürdü. Endişe giderek yayılıyor. Bu yılın başlarında bir e-ticaret platformu olan Taobao'da yapılan bir yorumda, üzerinde "İşte feminist böyle görünür" yazan bir tişört satın alanların tutuklanma riskinden söz ediliyordu.

Revize edilen yasa görülmemiş derecede hararetli tartışmalara yol açıyor. NPC web sitesine 92.000'den fazla vatandaş bu konuda yorum gönderdi. Çinlilerin çoğu, zaman zaman akıl almaz boyutlara varan katı "sıfır Covid" salgın tedbirlerini yürürlüğe koyan yerel yöneticileri unutmuş değil. Liberal Çinliler zor durumda kalırken, alınan önlemlerin devlete yeni yetkiler tanımasına şaşırmadılar. Çünkü hükümetin yetkilerinin neredeyse sınırsız olduğunu uzun zaman önce anlamışlardı. Eleştirmenler daha ziyade taslağın kolluk kuvvetlerine sunduğu takdir yetkisine dikkat çekiyor. Bir başka deyişle, polis devleti bazı Çinlileri tedirgin ediyorsa, onları asıl tedirgin eden polistir. 

Pekin Üniversitesi'nde hukuk profesörü olan Shen Kui bir makalesinde, taslağın muğlak dilinin "keyfi" uygulamalara zemin hazırladığı yönünde endişelerini dile getirdi. Şanghay'daki online bir yayın olan The Paper'dan daha sonra silinen bir yorumda, Çin Siyaset Bilimi ve Hukuk Üniversitesi'nden Zhao Hong, memurların görev başındayken kişisel duygularına dayanarak karar verebileceklerinden endişe ediyor. Hong'a göre bu durumda yasa, polise sadece öfkeli yakınmalar ya da "zararsız sataşmalar" yönelten vatandaşlara da yaptırım uygulayabilir. Başka uzmanlar ise, taslak yasanın polisin önemsiz kabahatlerle suçlanan kişilerden bile saç ya da kan gibi biyolojik örnekler almasına izin verdiğine dikkat çekiyor. Mahkeme iznine gerek kalmıyor.

Keyfi Hüküm Ama Evrak İşi de Var 

İyimser biri bu temkinli eleştiri mırıltıları karşısında Çin'in tartışmalara sınırlı da olsa bir alan tanıdığını düşünebilir. Yasa taslakları yorumlara açık ve hukukçular görüş bildirebiliyor. Halk Cumhuriyeti'nin ilk on yılında Mao döneminin "devrimci adaleti" çoğu zaman çeteler tarafından yönetilmek demekti; sınıf düşmanları ölümüne kovalanıyor ya da herhangi bir yargı süreci olmaksızın çalışma kamplarına gönderiliyordu. Xi yönetiminde parti farklı bir yol izliyor. Çetelerden korkan ve düzen konusunda takıntılı olan parti, bunun yerine, rolleri yazılı kurallarla sınırlandırılmış profesyoneller tarafından uygulanan yasalara dayalı bir yönetim vaat ediyor. On yıl süren acımasız yolsuzlukla mücadele operasyonlarının ardından bu sistem artık daha temiz. Kısa bir süre önce Çinli hakimler açıkça rüşvet istiyorlardı. Bugün ise denemeye bile korkuyorlar.

Karamsar biri içinse yolsuzluğun azaldığı daha profesyonel bir adalet sistemi, tiranlığa karşı gerçek bir kalkan sunmuyor. Çin'in mahkemeleri ve polisi açıkça partinin otoritesi altında ve yargı bağımsızlığı tehlikeli bir Batı kavramı olarak kınanıyor. Muğlak ifadelerle dolu yasalar, yetkililerin suçu uygun gördükleri şekilde tanımlamalarına izin veriyor. İdari cezalar yasası bunun bir örneği. Bugün Çin'de yöneticiler, iktidarlarını meşrulaştırmak için bir dizi yeni yasa yayınlıyorlar. Devlet teröründen kaçınıyorlar. Ancak Xi-çağı polis devleti, büyük, çelik bir makine gibi işliyor. Bu noktada Çin, muhaliflerin özgürlüklerini alacak ve onlara bir makbuz sunacaktır.


Bu yazı, The Economist’de 14 Eylül 2023 tarihinde “Xi Jinping builds a 21st-century police state” başlığıyla yayımlanmıştır. Çeviri yapılırken yazının belirli kısımlarında editoryal düzenleme yapılmıştır.