BOLİVYA YAYLALARININ sakinleri 20 yıl boyunca Sosyalizm Hareketi (MAS)'ı destekledi. Ama artık bu destek sona erdi. Ağustos ayında, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda merkezci bir senatör olan Rodrigo Paz'ı desteklediler. Paz, 19 Ekim'deki ikinci turda muhafazakar eski cumhurbaşkanı Jorge Quiroga ile karşılaştı. Rodrigo Paz, 19 Ekim'de yapılan ikinci turda oyların %55'ini alarak Bolivya cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandı. Bu arada, MAS o kadar düşük oy aldı ki neredeyse yasal statüsünü kaybetme noktasına geldi. Bu, Bolivya'nın açıkça sağa dönüp ekonomisini yeniden liberalleştireceği anlamına geliyor. Ancak net olmayan şey, Bolivya'nın ne kadar değişeceği veya MAS'ın geride bıraktığı ekonomik karmaşanın nasıl düzeltilebileceği. 

2023 başlarında Bolivya merkez bankasının elindeki dolar rezervi neredeyse tükenme noktasına geldi. Bolivyalılar artık Amerikan dolarına kolayca erişemiyor. Dolar, karaborsada resmi döviz kurunun neredeyse iki katına satılıyor. Hükümet yakıt ithalatını karşılamak için altın satıyor, ancak kıtlık hala sabit. Enflasyon hızla yükseldi ve Eylül ayına kadar olan dönemde %18'e ulaştı. 11 yıl üst üste açık verdikten sonra, kamu borcu artık GSYİH'nın %92'sine ulaşmış durumda. 

**
Arce ile Morales'in "derin" fikir ayrılıkları

2020 seçimlerinde, eski başkan Morales'in önerisiyle MAS'ın devlet başkanı adayı olarak gösterilen Luis Arce, seçimi ilk turda "büyük" bir farkla kazanmıştı. Morales, 2021-2022 yıllarında Arce hükümetini eleştiren ifadeler kullanmaya başladı ve gerekçe olarak Arce'nin "halktan uzaklaşmasını" gösterdi.

Mart 2023'teki akaryakıt krizi ve buna bağlı gelişen protestolardan Arce'yi sorumlu tutan Morales, "ülkede işlerin kötüye gittiğini" savunarak, 2025 seçimlerinde yeniden aday olmak istediğini açıkladı. Morales'in Eylül 2023'te adaylığını resmen duyurmasının ardından harekete geçen Arce yanlıları, parti içindeki hukuki süreçleri kullanarak MAS'ın resmi kontrolünü Morales'in elinden aldı.

Arce hükümetini "ihanet ve yolsuzlukla" suçlayan Morales, Arce'nin kendisini diskalifiye etmesi halinde ülkede "toplumsal kargaşa" yaşanacağı uyarısında bulundu. Morales'in, Arce hükümetine yönelik yolsuzluk iddiaları ve yönetime dair güven erozyonu, halkın MAS'a desteğini ciddi biçimde azalttı.

**
Sol’da güç mücadelesi

Ekonomi alev alev yanarken, mevcut başkan Luis Arce ve Bolivya'yı 2006'dan 2019'a kadar yöneten karizmatik solcu, eski başkan Evo Morales, MAS'ı bu seçimlere taşımak için mücadele etti. Anketler, seçmenlerin yalnızca %2'sinin Başkan Arce'ye oy vermeyi düşündüğünü gösterdiğinde, Arce, adaylığını geri çekti.  Adaylık başvurusu Yüksek Mahkeme tarafından iptal edildiğinde, Morales seçmenlerden geçersiz oy kullanmalarını istedi. Seçmenlerin yaklaşık %20'si geçersiz oy kullandı. 

Ancak çok daha fazlası, anketlerde %10'un altında gösterilen ve fakat ilk turda oyların %32'sini alan Rodrigo Paz'ı destekledi. 58 yaşındaki Paz, eski bir başkan olan Jaime Paz Zamora'nın oğlu ve onlarca yıldır siyasetin içinde. Ancak aday ortağı Edman Lara, TikTok videolarında hükümet yolsuzluklarını ifşa ettiği için polislikten kovulan ve sonrasında popüler bir kahraman haline gelen, açık sözlü bir yabancı. Birlikte ülkeyi baştan başa dolaşırken, ne MAS'ın ne de yerleşik muhalefetin politikalarını benimsemeyen yeni bir siyaset; ekonomiyi liberalleştirip yolsuzluğa karşı sert önlemler alırken MAS'ın sosyal programlarını koruyacak “herkes için kapitalizm” vaatlerinde bulundular. Bu politika, özellikle oyların neredeyse %50'sini aldıkları dağlık bölgelerde işe yaradı.

Paz’a karşı ikinci turda yarışan 65 yaşındaki Quiroga, yerleşik muhalefeti temsil ediyordu. Eski bir başkan yardımcısı olan Quiroga, patronu istifa ettikten sonra 2001 yılında kısa bir süre başkanlık görevini üstlendi. Bu seçimler, onun seçilmek için dördüncü denemesiydi. Quiroga, MAS'ın iktidarını "20 kayıp yıl" olarak nitelendiriyor ve radikal bir değişim vaat ediyor. Seçmen desteğinin en güçlü olduğu yer, uzun süredir MAS'a karşı çıkan Bolivya'nın en kalabalık ve ekonomik olarak en dinamik bölgesi olan tarım endüstrisinin merkezi Santa Cruz. 

İkinci tur öncesinde anketler, Quiroga'nın Paz'a karşı dört ila sekiz puanlık bir farkla önde olduğunu gösteriyordu. Aymara sosyoloğu Pablo Mamani, "El Alto'da, anketlerin Quiroga'nın lehine manipüle edildiğine yaygın bir şekilde inanılıyor," demişti. 

Yeni başkanın önündeki temel gündem: Ekonomi

"Yeni, sağcı başkan Paz, Bolivya'yı ekonomik krizden çıkarmak zorunda kalacak." Gündemin ilk maddesi dolar kaynağı sağlamak ve yakıt ithalatını sürdürmek, aksi takdirde hükümeti kısa ömürlü olabilir. Quiroga, kredi istemek için doğrudan IMF'ye gideceğini söylemişti. Paz ise kampanya döneminde hükümetinin yolsuzluğu azaltıp güveni yeniden tesis etmesinin ardından krediye ihtiyaç duyulmayacağını savundu. Bu, insanların dolarları yastıklarının altından çıkarmalarını sağlayabilir. 

IMF olsun ya da olmasın, Bolivya'nın özellikle 2024'te 2 milyar dolara, yani GSYİH'nın neredeyse %4'üne mal olacak yakıt sübvansiyonunda büyük değişikliklere ihtiyacı olacak. Mali açığı GSYİH'nın %10'unun altına düşürmek için çok daha fazlasına ihtiyaç duyulacak. Şişkin bakanlıklar ve zarar eden devlet şirketleri bloke edilecek. Tarımsal işletme ihracatını artırmak, çok ihtiyaç duyulan dolar konusunda bir rahatlama sağlayabilir. Reformlar, yabancı yatırımcıları madencilik, petrol ve gaza çekebilir. Ancak MAS'ın yıllarca süren suistimalinin ardından bağımsız bir yargı sisteminin yeniden inşa edilmesi gerekecek. Bir noktada sabit döviz kurunun gevşetilmesi gerekecek. Peki Bolivyalılar nereye kadar tahammül edecek? 

2010 yılında, Morales akaryakıt sübvansiyonunu kaldırmaya çalıştığında, protestolar onu geri adım atmaya zorladı. Şimdi insanlar değişime olan ihtiyacı anlıyor. Ancak yeni başkan bir ikilemle karşı karşıya: Çok yavaş hareket ederseniz, ekonomi kötüleşirken siyasi sermayenizi boşa harcarsınız; çok hızlı hareket ederseniz Bolivya resesyona sürüklenir. Seçim öncesinde Paz ve Quiroga bu riskleri temsil ediyordu. Ekonomist Daniel Agramont, "Tartışma bu," diyor. "Kademeli mi, yoksa şok edici bir ekonomi politikası mı?"


Bu yazı, The Economist’te 21 Ekim 2025 tarihinde “After 20 years of left-wing rule, Bolivia has swung Right” başlığıyla yayınlandı. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.