RUSYA'DA ÖZEL Askeri Şirket “Wagner” ile Rusya’nın Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı olmak üzere diğer güvenlik birimleri arasındaki gerginlik giderek tırmanıyor. 10 Haziran’da Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, “Wagner” Özel Askeri Şirketini işaret ederek tüm "gönüllü oluşumların" 1 Temmuz'dan itibaren Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalamasını zorunlu kılan bir kararname imzaladı. 

Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Nikolai Pankov'a göre bu kararname, Wagner’e “gerekli yasal statüyü tanımlayarak kapsamlı destek organize etmek ve tanımlı görevlerini yerine getirmek için birleşik yaklaşımlar yaratacaktır.” 

Wagner Başkanı Sergey Prigojin ise Savunma Bakanlığı ile bir sözleşme imzalama niyetinde olmadığını, Şoygu’nun “bu tür emirlerinin sadece kendi bakanlığını ve orada görev yapan askeri personeli bağladığını” dile getirdi. Prigojin “Wagner’in tamamen Rusya ve Başkomutan Putin’in çıkarlarına tabi olduğunu; ayrıca şirketin tüm eylemlerini Ordu Generali Surovikin ile koordine ettiğini ve onun tarafından belirlenen görevleri yerine getirdiğini” söyledi. Prigojin’in açıklaması aynı zamanda Rusya Savunma Bakanlığı içinde Şoygu ve Surovikin olmak üzere iki karar alma merciinin oluştuğunu; dolayısıyla Rus güvenlik birimleri içerisinde kurumsal bir ayrışma ve rekabetin yaşandığını ortaya koydu. 

Sergey Surovikin, Ekim 2022’den Ocak 2023’e kadar Ukrayna'daki Rus grubuna başkanlık etti. Surovikin, Kırım köprüsündeki patlamadan sonra atanmıştı. Ancak Wagner grubu ile Surovikin arasındaki ilişkiler yoğunluk kazanmaya başlayınca Surovikin, Şoygu tarafından görevinden alınmış ve yerine Genelkurmay Başkanı Valeriy Gerasimov atanmıştı.

Prigojin 5 Mayıs’ta onlarca Wagner milis cesedinin yanında Rus Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov’un isimlerini telafuz ederek küfür içerikli ağır hakaretlerde bulundu. Şoygu ve Gerasimov’un Wagner’in çatışmalar için ihtiyaç duyduğu cephane ve mühimmat ihtiyacının %70’ini bilinçli bir şekilde vermediğini ifade etti. 7 Mayıs’ta Prigojin, cephane ve silahlar dahil olmak üzere, çatışmalar için gerekli emirleri Surovikin’den alacağını açıkladı.  

Son dönemde Prigojin, Savunma Bakanı Sergey Şoygu’yu ve Rus Silahlı Kuvvetlerinin Ukrayna’daki askeri operasyonunu başarısızlıkla suçluyor. Ukrayna’daki başarısızlığı düzeltmek için Mart 2022’de bizzat Putin tarafından kendilerine başvurulduğunu ve Afrika'da bulunan Wagner güçlerinin bir kısmının Ukrayna’ya sevk edilmesinden sonra, üstlendikleri tüm çatışmaları başarıyla tamamladıklarını savunuyor. Prigojin’e göre Rusya Savunma Bakanlığı Wagner’in başarılarını örtbas ediyor ve kontrol altına alınan bölgeleri kendi başarısı gibi göstermeye çalışıyor. Bu yetmezmiş gibi, çatışmalar için gerekli silah ve mühimmat desteğini sağlamayarak Wagner’i başarısız kılmak istiyor. 
 
Prigojin-Şoygu tartışmasına Çeçenistan lideri Ramzan Kadirov, Şoygu’yu savunarak dahil oldu. 10 Haziran’da Kadirov, Prigojin'in Rusya Savunma Bakanlığı'na yönelik eleştirilerinin hiçbir temeli olmadığını, çünkü herhangi bir askeri çatışmanın ideal koşullar altında gerçekleşmediğini ve her zaman bir şeylerin eksik kalacağını vurguladı. 

Kadirov, Rusya Savunma Bakanlığı'nın hem “Ahmat”a (Kadirov’a bağlı Çeçenlerden oluşan silahlı grup) hem de Wagner’e yardım ettiğini ifade etti. Çeçen birlikleri Ahmat’ın, Wagner’den daha etkili bir şekilde savaştığını savundu. Kadirov’a göre, Wagner güçleri Bakhmut’u 10 aylık bir kuşatmadan sonra büyük kayıplarla kontrol altına alabilmişti. Çeçen birlikleri “Ahmat” ise Bakhmut’tan 3 kat daha büyük olan Mariupol’da daha az bir kayıpla ve 2,5 ayda içinde kontrolü sağlayabilmişti.  

Güvenliği Özelleştirmek: Wagner nereden doğdu?

Mayıs ayında Prigojin, “Bugün Wagner dünyanın en iyi ordusudur.” ifadesini kullanmıştı. Resmi sayısı bilinmeyen Wagner’in, Prigojin’in Mayıs 2023’te yaptığı açıklamaya göre Ukrayna saflarında, sadece mahkumlardan oluşan sayısı 50.000 civarında. Sözleşme kapsamında yer alan diğer paralı askerlerle birlikte bu sayı 70 bine kadar çıkıyor. Wagner’in ilk yurt dışı görevi olan Kırım ve Donbas bölgelerini işgali sırasında, saflarında 10 bine yakın paralı asker bulunuyordu.
 
Rusya Savunma Bakanlığı Askeri İstihbarat Servisi tarafından yurt dışı görevler için kurulan Wagner 2015’te Suriye’ye gönderilmişti. 2018 yılına gelindiğinde Wagner, 10 Afrika ülkesinde faaliyet yürütüyordu. Wagner’in varlığını uzun yıllar inkar eden Rusya, ilk defa 2018’de grubun Sudan ve Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki varlığını kabul etti. Rusya o dönemde, Wagner’in Orta Afrika Cumhuriyeti ordusunu güçlendirmek için ülkeye gönderildiğini açıkladı. Dünyanın çeşitli ülkelerinde, sınırlı milislerle görev yapan ve muharip paralı askerlerden oluşan Wagner, güvenlik, koruma ve savunma görevleri yürütüyor. Ayrıca zaman zaman çeşitli bölgelerde silahlı çatışmalara katılıyor, istihbarat bilgileri topluyor, stratejik planlama, lojistik ve danışmanlık yapıyor. Esas olarak grup, Rus askeri istihbaratının yurt dışında teknik ve siyasi nedenlerle yapamadığı/yapmak istemediği veya faaliyetlerini saklamak istediği konularda faaliyet gösteriyor. 

2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etme girişiminden sonra Wagner hem çok daha görünür hem de Rusya tarafından resmi olarak tanınır duruma geldi. Yevgeny Prigojin, Wagner Özel Askeri Şirketin kendisine ait olduğunu dile getirdi. 

Ukrayna savaşı Wagner’e yeni bir statü kazandırdı. Grup, daha önce Rusya içi siyasi işlerden uzak dururken, Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya Savunma Bakanlığına karşı açıklamalar yapan, onu tanımayan bir özerk askeri birim haline geldi ve siyasi bir aktöre dönüştü. 

Wagner’in bu kadar etkili olmasının birkaç nedeni var. Öncelikli neden, Özel Askeri Şirket Wagner ve sahibi Prigojin’in emirleri doğrudan Putin’den alıyor olması ve ona karşı sorumluluk hissetmesi. Arkasında Putin’in ve Rusya Askeri İstihbarat Servisi GRU’nun olduğu bir Wagner kendisini daha özgüvenli hissediyor. Rusya Savunma Bakanlığının Ukrayna’daki başarısızlığı, Putin’i çok fazla rahatsız ediyor. Bu nedenle de Putin, Prigojin üzerinden Savunma Bakan Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov’a dolaylı baskı yapıyor. Bir anlamda onları cezalandırıyor. 

İkincisi, Wagner’in Ukrayna savaşında gösterdiği başarı, bunun aksine Savunma Bakanlığının sergilediği düşük performans hem Putin hem de Rus halkı nezdinde saygınlığını artırıyor. Prigojin kendisinin Rusya’da daha saygın bir yere sahip olması gerektiğini düşünmeye başladı. Savunma Bakanlığından bağımsız bir birim olarak hareket etmeyi hak ettiğine inanıyor.  Kadirov gibi sadece Putin’e bağlı ve gerektiğinde onun adına hareket eden ve kendi haklarını savunabilen bir birim olarak kalmaya çalışıyor. 

Bu noktada Kadirov ve ona bağlı Ahmat Grubunun Rus güvenlik yapısı içerisindeki yerine değinmekte fayda var. Kadirov da Rusya Savunma Bakanlığından bağımsız, kendisine bağlı 70 bine yakın Çeçen’den oluşan silahlı bir guruba liderlik yapıyor. Rusya Federal İstihbarat Servisi FSB’nin desteğiyle hareket eden Kadirov’un “Ahmat” grubu Mariupol kuşatmasının ardından Rusya’da kayda değer bir saygı elde etti. Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya’da saygın bir figür haline gelen Kadirov, esas olarak Rusya’nın güvenlik politikalarına yön vermek istiyor. Benzeri bir durum Askeri İstihbarat Servisi GRU destekli Prigojin için de geçerli. 

Çoklu güvenlik mimarisi: Kurumsal rekabet ve kaos

Gelinen noktada Rusya’nın iki güvenlik birimi olan Askeri İstihbarat Servisi GRU ve Federal İstihbarat Servisi FSB arasında bir rekabetin söz konusu olduğu söylenebilir. Bu rekabete Askeri İstihbarat Servisi’nin Wagner üzerinden, Federal İstihbarat Servisi’ninse Kadirov ve Savunma Bakanlığı üzerinden dahil olduğu belirtilebilir. Dolayısıyla Wagner ve Savunma Bakanlığı arasındaki krizin esas itibariyle Askeri İstihbarat Servisi ve Federal İstihbarat Servisi arasında bir rekabet ve çatışmaya tekabül ettiği öne sürülebilir. Askeri İstihbarat Servisi ile Federal İstihbarat Servisi arasında yaşanan bu rekabetin ana konusu Ukrayna savaşındaki başarısızlıklardan hangi birimin sorumlu tutulacağıyla ilgili. Wagner, kendisinin Savunma Bakanlığının bir proxy (vekil) gücü olarak görülmek istemediğini gösterdi. Kendisinin başarılı, Savunma Bakanlığınınsa başarısız olduğunu açıkça dile getirerek geleceğiyle ilgili konumunu şimdiden belirlemek istiyor. Aksi durumda Ukrayna’da yaşanan başarısızlıkların faturasının birisine kesilmesi gerekecek. Kadirov, Masiupol’de göstermiş olduğu performansla kendisinin başarısını şimdilik garantilemiş durumda. Ancak savaş daha bitmediği için güvenlik birimleri arasındaki mücadele de devam ediyor. 

Rusya, Ukrayna’daki amaçlarına ulaşamadı. Her iki taraf karşılıklı olarak yıpratma stratejisi uyguluyor. Yaz aylarında veya son baharda Rusya ile Ukrayna arasında daha şiddetli çatışmaların yaşanması bekleniyor. Bu çatışmalar savaşın seyri için belirleyici olacak. Söz konusu çatışmalar aynı zamanda Rusya’daki güvenlik birimlerinden hangisinin ön cephede yer alacağını, hangisinin etken hangisinin ise edilgen pozisyonda olacağını belirlenecek.