BİR ZAMANLAR Mao Zedong’un dediği gibi: Her devrimin ilk işi dostu düşmandan ayırmaktır. Çin lideri Xi Jinping üçüncü dönemine hazırlanırken, benzer şekilde zor bir sorunla karşı karşıya. 

Sıradan bir mantıkla Xi'nin görevdeki ilk on yılında karşı karşıya geldiği elit sayısı onu görevden ayrılmaya zorlayabilirdi, ancak bugün Xi'nin iktidarı her zamanki gibi güvende görünüyor. Gizli darbe söylentileri defalarca yanlış çıktı. Xi'nin başarısının sırrı yaklaşık 2,300 parti delegesinde yatıyor: Delegeler Parti Kongresi'nde seçilmeden önce isimler nihai onay için Xi tarafından kontrol ediliyor. Böylelikle Başkan Xi, Kongre öncesinde bu isimlerin hepsinin desteğini yasal olarak garanti altına alıyor. Delegeler, siyasi konumlarını korumak için Xi'den hoşlanmasalar bile ona sadakat gösterisinde bulunuyorlar. Xi'nin politikaları, son liderlerden Deng Xiaoping'in 1980'lerdeki ekonomik ve sosyal reformlarının yarattığı bürokrasi, endüstri ve akademi üçgenine/ittifakına darbe vurdu.

Deng'in "reform ve dışa açılma" politikasında ilk işi, reformdan faydalanmalarını sağlayarak memur, iş adamı ve entelektüellerin desteğini ve iş birliğini güvence altına almaktı. Böylece reform döneminin ilk aşamaları, Batılı gözlere garip gelebilecek ancak Çin bağlamında tamamen makul bir şey yarattı. Yani yolsuzluk sorunu, reformun gerçekleşmesinde kolaylaştırıcı bir rol oynadı. Bu, Deng döneminin kirli küçük sırrıydı; ne de olsa düzgün insanlar yolsuzluk hakkında konuşmaz, hele hele bunu açıkça teşvik edemezlerdi.

Ancak, Çin'de yolsuzluk ve reformun birbirini tamamladığı fikri, entelektüeller arasında yaygındı ve devlet politikalarının gerçekleriyle yani reel-politikle pekiştirilmişti. Bu durum, 1978-2012 yılları arasında Deng Xiaoping-Jiang Zemin-Hu Jintao dönemlerinden beslenen güçlü bir elitler ittifakı yarattı. İş adamları rüşvet öderken yatırımlarının karşılığını aldılar, yetkililer işletmelerin önünü açarak düzenlemeleri görmezden geldiler, entelektüeller de tüm bu olanları meşrulaştırarak bu sürece dahil oldu.

Fakat zamanla yolsuzluğa dayalı bir ittifakın sürdürülemez düzeyde yıpratıcı olduğu ortaya çıktı. 2000'li yılların sonlarında yavaşlayan ekonomik büyüme, elitlerin ekonomik kalkınmadan daha az yararlanmasına ve kâr için yolsuzluğa daha fazla bel bağlamasına neden oldu. Bu arada yolsuzluğun yaygınlığı, işlem maliyetlerini giderek artırdı, sonuçta daha fazla reform yapılması engellenirken, ekonomik büyüme baskılandı. Rüşvetin boyutuyla ilgili halkın şikayetleri ve protestoları arttıkça son derece zararlı siyasi sonuçlar ortaya çıktı. Xi göreve geldiğinde, Hu'nun görev süresinin son yıllarında başlayan bu kısır döngüyü devralmıştı.

Xi’nin Çin Komünist Partisi (ÇKP)'nin siyasi gücüyle kumar oynamaya devam etmek yerine, ülkede tüm elit sınıfla karşı karşıya gelmeyi göze almak pahasına, yolsuzlukla mücadele etmekten, elit ittifakını parçalamaktan ve partinin yozlaşmış mirasını, kültürünü, yapısını dönüştürmekten başka seçeneği yoktu. Xi, kendi siyasi gücünü korumak için geri dönüşü olmayan bir yola girdi. [Xi’nin başkanlık dönemini biçimlendiren bu temel politika, ülkede kendisine yönelik gelişen muhalefet ve düşmanlığın tarihsel temellerini oluşturdu.]

Çin'de çok sayıda muhalif ve idealist var ama bunlar Xi'nin düşmanları arasında azınlıktadır. Muhalefetin çoğunluğu, çıkarları belli bir ölçüde ihlal edilenlerden oluşuyor, ancak sırf prensiplerinden dolayı Xi’ye karşı çıkanlar da var. Bunların bir kısmı oldukça katı bir muhalif tutum sergilerken; bazıları ise daha yumuşak bir yaklaşım sergiliyor. Bazıları Xi'nin fikirlerine doğrudan karşı çıkarken bazılarıysa onun ideallerine ve duruşuna uyum göstermekle birlikte günün sonunda ülkeyi yanlış yöne götürdüğünü düşünüyor.

Sistemin içindekilerle başlayalım. Reformist yetkililer, parti ve bürokrasi içerisinde sessiz bir muhalefet grubunu oluşturuyor. Bunlar 40 ila 75 yaşları arasında ve içlerinde emekliler, emekliliği yaklaşmış olanlar ve halen üst pozisyonlarda çalışan yetkililer bulunuyor. Bu kişiler genellikle 1980'lerdeki "reform ve dışa açılma" döneminde siyasi olgunluğa erişmiş ve yine bu dönemde politik projeler hazırlamış ya da ideolojik, teorik veya söylemsel destek sağlamıştı.

Reform döneminin bu en kazançlı grubu genellikle ÇKP içinde kilit pozisyonlarda yer almakta, esas olarak Deng döneminin reformist ideolojisini ve politikalarını benimsemekte, partinin reformist bir çizgide kalmasını amaçlamaktalar. Bu grup genel olarak reformun partinin iktidarda kalmasının anahtarı olduğuna inanıyor. Ancak reform döneminin ilk planlama ve politika aşamasında yer alan bu isimler genellikle ya emekli oldular ya da sessizliğe büründüler. Geride kalanlarsa daha yaşlı ve hala partinin her kademesinde kilit pozisyonları işgal ederken mevcut kadro tabanının da bel kemiğini oluşturuyor. 

Bu grup, Xi'nin, Deng'in reformist çizgisine ihanet etmesine karşı çıkmakta, (ki bu çizgiye geri dönmeyi umuyorlar) ABD ve Batı ile uzlaşmayı savunmakta. Ancak bu kliğin parti içinde işgal ettikleri mevkiler, yararlandıkları kaynaklar ve menfaatler nedeniyle Xi'ye ya da onun çizgisine kamuoyu önünde muhalefet etmeye cesaret edemedikleri söylenebilir. Bu isimler, Xi'nin rakiplerine karşı kullandığı parti disiplininin katı kurallarından korkan sessiz bir muhalefet. Reformistler nispeten politik olarak liberal olsalar ve partinin reform yapması çağrısında bulunsalar da kendi kişisel çıkarları ve Çin'in mevcut koşulları onları hala ÇKP'nin gücüne yatırım yapmaya ve en fazla parti içi demokratikleşme çağrısında bulunmaya yöneltiyor. Parti yönetimi söz konusu olduğunda, çıkarları Xi'nin çıkarlarıyla örtüşüyor. Bu da reformist grubun Xi'den açıkça kopamamasının temel nedeni.

Parti içinde çok sayıda yaşlı insan var. Ancak partideki kilit gruplar, sırasıyla eski liderler Jiang Zemin’le ilişkilendirilen Jiang hizbi ve Hu Jintao ile bağlantılı Komünist Gençlik Birliği olarak adlandırılan gruplar. Hu, ÇKP’ye bağlı ve 14 ile 28 yaş arasına hitap eden Komünist Gençlik Birliği'nin lideriydi ve kendi güç tabanını örgütün tecrübeli isimlerine yaslanarak inşa etti. Jiang'ın siyasi etkisi özellikle yaygındır. Bu iki grup arasında özellikle de Jiang ve reformist grup arasında büyük ölçüde örtüşme vardır.

Her ne kadar seçim 2007 yılında Hu döneminde yapılmış olsa da içeriden gelen bilgilere göre Xi, parti içinde 600 kişiden oluşan küçük bir grup tarafından seçildi ve bu grubun başını o dönemde Jiang hizbi çekiyordu. Xi'nin 2002-2007 yılları arasında parti sekreteri olarak görev yaptığı Zhejiang'dan, yedi aylık parti sekreterliği görevi için kilit şehir Şanghay'a taşınması kariyeri açısından kritik bir adımdı. İşin tuhafı, Jiang ve kilit yardımcısı Zeng Qinghong'un, partinin güçlü üyelerinin çocukları olarak adlandırılan başka bir prensin, (gelecekteki Chongqing parti sekreteri Bo Xilai’nin) yerine Xi'yi seçmesiydi: Mütevazi ve sönük Xi'nin, 2012'de karmaşık bir skandalın ardından gözden düşecek olan gösterişli Bo'dan daha kolay kontrol edilebilir olacağına inanıyorlardı. Eğer bu doğruysa, pişmanlıklarını hayal edebiliriz. Bununla beraber Jiang ve Zeng, Xi üzerinde uzlaşı konusunda, parti ileri gelenleri arasında pek de yalnız değillerdi.

Parti büyüklerinin kolektif liderlik geleneği Deng döneminde yerleşmiş, Jiang ve Hu bundan kurtulmakta aciz kalmışlardı. Bu düzende Çin'in gerçek lideri kürsüdeki genel sekreter değil, onun arkasında duran yaşlılardı. Devrim dönemi kuşağı öldüğünde, Jiang, Hu ve diğerleri parti büyükleri olarak yerlerini aldı.

İşte bu gelenek, yolsuzlukla mücadele kampanyalarında parti ileri gelenlerini hareketlerine dikkat etmeleri konusunda uyaran Xi tarafından bozuldu. Örneğin, eski Başbakan Wen Jiabao'nun eşi Zhang Peili, kocası reformcu olarak tanınmasına rağmen görev süresi boyunca milyarlarca dolar biriktirdi. Zhang'ın sağ kolu 2017'de gözaltına alındı ama Wen ailesi, Wen'in Xi'ye boyun eğmesi sayesinde paçayı kurtardı. Deng döneminde, politikaları ve hedefleri yaşlılarınkiyle uyuşmayan itaatsiz bir genel sekreter değiştirilirdi. Şimdilerde ise yaşlılar Xi tarafından kontrol altında tutuluyor. Bu açıdan bakıldığında, ihtiyarlar, Xi için rakip haline geldi.

Çinlilerin "İkinci Kuşak Kızıl" dediği Xi, Çin Devrimi'nin Valley Forge'si (1777'de Amerikan Bağımsızlık Savaşı esnasında George Washington’un karargâh kurduğu ve ordunun açlık ve zorlu kış şartlarıyla mücadelesinin geçtiği yer) olarak hizmet veren kuzey Shaanxi'de parti üssünü kuran Xi Zhongxun'un oğludur. Mao ve Deng dönemlerinde çekirdek parti liderliğinden dışlanarak gözden düşmüş olmasına rağmen Xi Zhongxun, Politbüro'da bir koltuk, sekreterlik pozisyonu ve daha sonraki yıllarda Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi'nde başkan yardımcılığına kadar yükseldi.

Xi'nin prens arkadaşları aslında onun gücünün temelini oluşturuyordu. Ancak, zirveye çıkmasından sonra onlar için işleri zorlaştırmadığı gibi onlardan daha fazla da faydalanmadı. İkinci Kuşak Kızıl, eski politikacıların çocukları için kullanılan genel bir terim. Fakat, siyasi olarak birleşik bir grup değiller. Bu grup içerisinde, parti yönetimine sıkı sıkıya bağlı olan muhafazakârlar; parti içi demokrasi ve sistematik liberalleşmeyi savunan, eski bir bakan yardımcısının oğlu ve emlak kralı Ren Zhiqiang, asker bir ailenin kızı olan eski Parti Merkez Okulu profesörü Cai Xia ve Hu Yaobang'ın oğlu Hu Deping gibi isimler tarafından temsil edilen liberaller ve Liu Shaoqi'nin oğlu Liu Yuan ve danışmanı Zhang Musheng gibi merkeziyetçiler bulunuyor.

Muhafazakârlar, liberaller ve merkeziyetçilerden oluşan bu üç grup içerisinde, Xi'den en çok liberaller (Deng'in siyasi reformlarından ve ideolojisinden koptuğu için) memnuniyetsizlik duyuyor. Xi, yolsuzlukla mücadele sürecinde çoğunlukla İkinci Kuşak Kızıllara dokunmazken liberal gruptan açık sözlü olan muhaliflere merhamet göstermedi. Örneğin, Cai şimdilerde sürgün hayatı yaşıyor. Ren Zhiqiang, Şubat 2020 tarihli bir makalesinde Xi'nin Wuhan'daki COVID-19 salgını ile mücadelesini alaycı bir dille eleştirmesinin ardından 18 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Muhafazakârlar, kendisini siyasi olarak destekleseler de Xi tarafından göz ardı edildikleri için aralarında önemli bir memnuniyetsiz kitle var ve Xi’ye karşı kişisel olarak çok az ilgi duyuyorlar. Çoğunluğu merkeziyetçilerden oluşan İkinci Kuşak Kızıllar, kamuoyu önünde Xi aleyhtarlığı yapmazken, kapalı kapılar ardında Xi'nin diktatörlüğünü ve politikalarını fazlaca eleştirerek karşı çıkıyorlar. Dolayısıyla Xi, genel olarak İkinci Kuşak Kızıllar arasında müttefik bulmakta zorlanıyor.

Parti içerisinde Xi’ye yönelik muhalifler arasında güvenlik şefleri Sun Lijun ve Fu Zhenghua gibi yolsuzlukla mücadele kampanyalarında görevden alınan üst düzey yetkililer de yer alıyor. Aralarındaki muhalefet siyasi farklılıklardan değil, çıkarların çatışmasından kaynaklanıyor: Talihlerinin tersine dönmesi kendileri ve aile üyelerinin çıkarlarını büyük ölçüde etkiledi. Doğal olarak Xi'ye karşı büyük bir öfke besliyorlar. Xi, geniş kapsamlı yolsuzlukla mücadele kampanyalarını başlatmasaydı, bu yetkililer sosyal elitler olarak konumlarının getirdiği zenginlik, statü ve saygınlığın tadını çıkarmaya devam edeceklerdi. Ancak tüm bu imkanlar, yolsuzluk damgası yemeleriyle birlikte yok oldu. Bu noktada idamdan (ertelenmiş) ömür boyu hapse kadar değişen cezaların aile üyeleri için ortaya çıkan sonuçlarından bahsetmeye gerek yok.

Xi'nın iktidardaki ilk on yılında yüzlerce üst düzey yetkilinin yanı sıra 100.000'den fazla orta ve alt düzey yetkili tutuklandı. İş ortakları ve akrabaları da dahil edildiğinde bu grup daha da büyüyor. 


Foreign Policy sitesinde 15 Ekim 2022 tarihinde “Who Are Xi’s Enemies?” başlığıyla yayınlanan yazının ilk kısmını Hasan Yalvaç’ın çevirisiyle sunuyoruz. Yazı bölümler halinde çevrilmiş ve belirli kısımlarda editoryal düzenleme yapılmıştır.